Dla nauczycieli

Rozwój dzieci w wieku 5 lat

W procesie kształcenia, w tym także nauczania języków obcych, należy uwzględniać możliwości psychofizyczne dzieci.

Autor: Ewelina Wilkos

Psycholog, terapeuta szkoleniowy poznawczo-behawioralny. Od 8 lat pracuje z dziećmi i rodzicami. Prowadzi zajęcia grupowe, terapię indywidualną oraz warsztaty umiejętności wychowawczych.

Odwołując się do periodyzacji rozwoju psychicznego człowieka, można stwierdzić, że moment pójścia dziecka do przedszkola następuje zazwyczaj w tzw. wieku poniemowlęcym, przypadającym na 2 i 3 rok życia, oraz obejmuje tzw. wiek przedszkolny, czyli 4–5/6 rok życia.

Zapoznając się ze specyfiką przypisywaną do danego okresu, należy pamiętać, że w zakresie kształtowania się poszczególnych funkcji wśród dzieci w tym samym wieku mogą występować spore różnice indywidualne. Na rozwój psychofizyczny dziecka należy też patrzeć całościowo – każdy z opisanych poniżej procesów ma wpływ na pozostałe, dlatego tak ważną rolę przypisuje się ich wczesnej stymulacji.

W procesie kształcenia, w tym także nauczania języków obcych, należy uwzględniać możliwości psychofizyczne dzieci. Każdy nauczyciel powinien znać osiągnięcia rozwojowe dziecka w poszczególnych obszarach, aby móc odpowiednio dobrać materiał nauczania i metody pracy. [...]

Rozwój ruchowy

Pięcio- i sześciolatek jest zdolny do częściowo samodzielnego funkcjonowania. Znacząco wzrasta jego koordynacja ruchów, siła mięśniowa, zdolność powtarzania sekwencji ruchów i łączenia ich w jedną całość. W tym okresie dzieci nabywają bardzo wiele nowych umiejętności ruchowych, np. jazda na rowerze dwukołowym, pływanie, jazda na nartach i na łyżwach, gra w piłkę, taniec. Coraz bardziej zautomatyzowane stają się czynności samoobsługowe, [...] a także wszystkie podstawowe czynności higieniczne. Dziecko nie tylko wchodzi i schodzi po schodach bez trzymania się poręczy, lecz także potrafi na nie wbiegać. Stoi przez kilka sekund na jednej nodze [...], potrafi też na niej skakać. Z dużą wprawą pokonuje przeszkody, przeskakuje z nogi na nogę, skacze na skakance, zeskakuje z krzesła. W tym wieku doskonalą się także ruchy rąk – głównie w obrębie nadgarstka – odpowiedzialne za rysowanie i pisanie. Pięcio- i sześciolatki są w stanie tworzyć rozbudowane rysunki tematyczne, precyzyjnie odrysowywać wzory, sprawnie posługiwać się narzędziami/zabawkami, zamalowywać powierzchnię, nie przekraczając wyznaczonych granic.

Percepcja wzrokowa i słuchowa

Pod koniec okresu przedszkolnego, w wieku 5–6 lat, dzieci rozwijają świadomość metajęzykową. Są w stanie mówić o języku, bawić się nim, np. wymyślać rymy, tworzyć nieistniejące słowa przez analogię do języka macierzystego.

Należy podkreślić, że stwierdzenie wady wymowy u trzylatka obliguje nauczyciela/terapeutę do szybkiego podjęcia działań korygujących. Także jakiekolwiek opóźnienia rozwojowe dotyczące nabywania systemu językowego wskazują na konieczność rozpoczęcia zajęć logopedycznych.

Rozwój mowy

W wieku sześciu lat system fonologiczno-fonetyczny jest u prawidłowo rozwijającego się dziecka w pełni ukształtowany, tzn. że realizuje ono poprawnie wszystkie głoski języka macierzystego, używa wszystkich części mowy, kategorii gramatycznych oraz schematów składniowych. Jest to bardzo ważne ze względu na rozpoczęcie nauki w szkole (nauka czytania i pisania). Dziecko pięcioletnie doskonali narrację (mowę opowieściową). Kształtuje się jego wiedza metajęzykowa. Dzieci zaczynają bawić się słowami, potrafią rymować, dostrzegać językowe niuanse, zauważać wieloznaczność wyrazów. W tym wieku pojawiają się pierwsze wypowiedzi o charakterze metaforycznym oraz inne środki stylistyczne, tj. porównania czy epitety. Rozwija się też kompetencja komunikacyjna – dziecko pięcio- i sześcioletnie potrafi dostosować wypowiedź do kontekstu sytuacyjnego czy rozmówcy, zna też większość konwencjonalnych formuł językowych, np. powitanie, proszenie, przepraszanie. Dziecko w tym wieku jest w stanie uchwycić i wyrazić związki przyczynowo-skutkowe oraz czasowe (dostrzegać różnice między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością).

Uwaga, pamięć i operacje umysłowe

Pod koniec piątego roku życia dzieci są zdolne do dłuższego wysiłku umysłowego, dążą do wykonania zadania do końca. Rozumieją pojęcia „różnica” i „podobieństwo”, wskazują różnice między dwoma obiektami, podając ich funkcję. Określają podobieństwo dwóch elementów przez wyliczenie ich cech wspólnych lub pojęć ogólnych. Bez problemu klasyfikują przedmioty wg kształtu, koloru i funkcji. Rozumieją następstwo w czasie i poprawnie stosują określenia związane z czasem, np. „dziś”, „jutro”, „wczoraj”, „rano”, „wieczorem”. Zaczynają postrzegać obiekty z wielu punktów widzenia (decentracja). Rozwijają się też u nich funkcje zarządzające (wyższe funkcje poznawcze), które umożliwiają planowanie, inicjowanie i kierowanie nastawionym na cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany. Poprawnie przeliczają w zakresie do 10, potrafią dopełniać elementy w zbiorze do 5. Dzieci w tym wieku cechują się bardzo dobrą pamięcią, bez problemu zapamiętują czteroelementowe sekwencje i układy oraz usłyszane historie. Stosują też – najczęściej nieświadomie – strategie pamięciowe, takie jak powtarzanie, grupowanie i elaboracja (strategia zapamiętywania polegająca na opracowywaniu nowych informacji w kontekście wcześniej przyswojonej wiedzy). Mają bogatą wyobraźnię, ale odróżniają fantazję od rzeczywistości. Ich zdolność koncentracji wydłuża się do 30 min.

Rozwój społeczno-emocjonalny

Rozwój poznawczy jest wspierany także przez rozwój społeczny, gdyż dziecko uczy się głównie przez odbiór informacji z otoczenia i aktywne w nim działanie. Wytworzenie się właściwych wzorców kontaktów pomiędzy rodzicami a dzieckiem oraz zbudowanie na tej podstawie poprawnych zachowań emocjonalnych i społecznych ma fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka. [...]

Piąty i szósty rok życia są czasem, kiedy dzieci utrwalają i doskonalą nabyte dotychczas umiejętności społeczne, stanowiące także warunek osiągnięcia gotowości szkolnej. Dziecko w tym wieku powinno być zdolne do dłuższego wysiłku umysłowego, kontroli własnych emocji i częściowego radzenia sobie w sytuacji frustracji (umiejętność odroczenia zaspokojenia potrzeb). Poza rodzicami ważne stają się autorytety zewnętrzne, np. nauczyciele, ale coraz bardziej wzrasta także znaczenie grupy. Zwiększa się liczba i różnorodność zabaw tematycznych – dzieci potrafią się bawić wspólnie, samodzielnie ustalają reguły. Dzieci w tym wieku mają silne poczucie tożsamości płciowej i identyfikują się z określonymi rolami wyznaczanymi przez płeć. Są zdolne do rozumienia społecznych, konwencjonalnych i kulturowych norm oraz ich respektowania. Postępuje również ich rozwój moralny, choć reguły społeczne są heteronomiczne, niezmienne i narzucone z zewnątrz (stadium realizmu moralnego).